Czytanie książek niesie za sobą wiele wymiernych korzyści. Książka nie tylko służy rozrywce, ale także rozwija wyobraźnię i inteligencję. Czytanie może realnie zwiększyć wydolność mózgu. A co jeśli książki mogą poszerzyć wiedzę? Aby dowiedzieć się więcej o rzeczywistości, prawdziwych bohaterach, wydarzeniach, które miały miejsce, warto sięgnąć do literatury faktu.
Jest to gatunek popularny od pokoleń, który doceniło wiele czytelników na całym świecie. Jaka jest historia gatunku? Kogo nazwiemy prekursorem literatury faktu? Jakie pozycje publikacje warto sprawdzić? Chętnie przybliżymy Państwu fenomen gatunku.
Literatura faktu – co oznacza to pojęcie?
Mianem literatury faktu określa się utwory, które oscylują na granicy literatury oraz dziennikarstwa. Motywacją, do pisania tego rodzaju dzieł jest często chęć pokazania prawdy, a przedmiotem opisu są autentyczne wydarzenia. Książki oparte na faktach mogą przedstawiać doniosłe, istotne dla świata wydarzenia i postaci, jednak nie jest to warunek konieczny.
Autorzy literatury faktu unikają subiektywizmu. Świat pokazują taki, jaki jest w rzeczywistości, bez obecności komentarzy lub małej jej ilości. Osobą, która ma wyrażać opinię oraz osądy jest w tym przypadku czytelnik, nie autor. Literatura faktu przedstawia prawdziwe życie, obdarte z upiększeń. Niekiedy jest to obraz brutalny, naturalistyczny.
Literaturę faktu nie można nazwać synonimem literatury fachowej, ani przedstawicielem beletrystyki. Dzieła gatunku mają charakter dokumentalny, jednak zawierają elementy beletryzacji zdarzeń. To z powieści zaczerpnięta jest narracja. Rzeczowość oraz chłodny ton pochodzi natomiast z tekstów fachowych.
Literaturę faktu można więc nazwać hybrydą gatunkową, która czerpie cechy charakterystyczne z wielu innych gatunków. Formy literackie, które wchodzą w skład pojęcia literatury faktu to: reportaże, biografie, dzienniki, pamiętniki, wywiady czy felietony.
Literatura faktu – historia gatunku
Gatunek jest znany od wieków. Do grona literatury faktu zaliczają się wypowiedzi o charakterze dokumentalnym, a więc kroniki czy biografie, znane już w starożytności. Przykładem mogą być Roczniki Tacyta czy Żywoty równoległe Plutarcha. Przedstawienie rzeczywistości, opisanie jej dla przyszłych pokoleń od zawsze interesowało ludzkość.
Do największego rozwoju gatunku doszło podczas trudnych czasów II wojny światowej. Sam termin literatura faktu pojawił się niewiele przed wybuchem wojny, bo na przełomie lat 20. i 30. XX wieku.
Autorzy decydowali się wówczas, na dokumentację brutalnej rzeczywistości, będąc jej świadkiem lub uczestnikiem. Druzgocące relacje z lat 1939 – 1945 zawierały opisy prześladowań ludności, realia życia w obozach koncentracyjnych i łagrach, czy relacje z przebiegu walk.
Przykładem literatury faktu z okresu II wojny światowej są „Medaliony” Zofii Nałkowskiej, wydane w 1946 roku. Autorka w rzeczowy, pozbawiony emocji sposób opisała losy doświadczonych hitlerowskimi prześladowaniami.
Wstrząsającą relację przedstawił również Gustaw Herling-Gruziński na łamach dzieła „Inny Świat”. Autor z pozycji uczestnika wydarzeń opisał pobyt w łagrze w Jercewie. Osobą, która zapisała się w historii polskiej literatury faktu jest Hanna Krall.
Jej „Zdążyć przed Panem Bogiem”, książka oparta na wywiadzie z Markiem Edelmanem, dała świadectwo prawdziwych wydarzeń z Powstania w getcie warszawski. Popularność gatunku nadal nie maleje. Wynika to z naturalnej potrzeby opowiadania o trudnych realiach.
Literatura faktu – bestsellery 2023
Wydarzenia na świecie i w Polsce stale dostarczają nowych tematów dla autorów spełniających się w literaturze faktu. Książki na faktach cieszą się ogromną popularnością, z racji poruszania kwestii ważnych, a zarazem kontrowersyjnych. Przykładem książki, która przedstawia doświadczenia osób nieheteronormatywnych jest „Różowa linia” autorstwa Marka Gevissera.
Autor odwiedził dwadzieścia krajów, gdzie poznawał ludzi i ich niekiedy trudne historie. Bohaterowie to osoby, które zostały skrzywdzone przez niesprawiedliwość ze strony polityki, prawa czy kultury. Jest to publikacja ważna dla społeczności LGBT+, która daje świadectwo o braku tolerancji oraz schematycznym myśleniu.
Wpisując frazę literatura faktu nowości, z pewnością napotkają Państwo na druzgoczącą historię „Columbine. Masakra w amerykańskim liceum”. Autor, Dave Cullen po kilkunastoletniej przerwie wraca z relacją z wstrząsających wydarzeń, które miały miejsce w 1999 roku. Dwóch nastolatków dopuściło się wówczas zbrodni, zabijając uczniów, nauczyciel oraz pracowników szkoły.
Wstrząsające wydarzenia, które życiem przypłaciło aż piętnaście osób, Cullen opisuje bardzo szczegółowo i rzetelnie. Nie sposób przejść wobec relacji obojętnie. Historia nie tylko szokuje, ale daje dużo do myślenia. Dwóch niepozornych, niewyróżniających się młodych ludzi, dopuszcza się zbrodni, która wprawiła w osłupienie cały świat.
Literatura faktu to gatunek, który ukazuje życie takim, jakie jest. Ogromna rzesza fanów książek opartych na faktach, z roku na rok powiększa się. Nie bez powodu. Autorzy obnażają problemy współczesnego świata, dając tym samym okazję do refleksji.